Mô Hình Kinh Doanh Là Gì? 10+ Mô Hình Kinh Doanh Tiềm Năng Nhất

Mô hình kinh doanh đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng chiến lược và phát triển của mỗi doanh nghiệp. Việc lựa chọn mô hình kinh doanh phù hợp không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn quyết định sự thành công bền vững trong thị trường cạnh tranh khốc liệt. Hãy cùng MONA Software tìm hiểu chi tiết mô hình kinh doanh là gì và khám phá Top 10 mô hình kinh doanh tiềm năng đang được áp dụng rộng rãi hiện nay. Những mô hình này không chỉ phù hợp với các doanh nghiệp lớn mà còn là cơ hội cho những người khởi nghiệp muốn tìm kiếm con đường phát triển bền vững.

Mô hình kinh doanh là gì?

Mô hình kinh doanh (Business Model) là bản kế hoạch tổng thể mô tả cách một doanh nghiệp tạo ra, phân phối và thu giữ giá trị. Hiểu một cách đơn giản nhất, mô hình kinh doanh là một bản thiết kế xác định rõ doanh nghiệp sẽ cung cấp sản phẩm/dịch vụ gì, phục vụ đối tượng khách hàng nào và vận hành ra sao để tạo ra lợi nhuận bền vững.

Một mô hình kinh doanh hoàn chỉnh sẽ trả lời cho câu hỏi: “Làm thế nào để kiếm được tiền?” thông qua việc kết nối ba yếu tố cốt lõi đó là: giải pháp giá trị (lý do khách hàng chọn bạn), cấu trúc chi phí (chi phí để tạo ra sản phẩm) và dòng doanh thu (cách tiền chảy về túi doanh nghiệp).

Tầm quan trọng mô hình kinh doanh với doanh nghiệp

Việc xây dựng một mô hình sản xuất kinh doanh rõ ràng và hiệu quả không chỉ là một bước đi quan trọng mà còn là yếu tố quyết định sự thành công của doanh nghiệp nhờ những lý do sau:

• Định hướng chiến lược và quyết định: Mô hình kinh doanh được xây dựng tốt sẽ giúp doanh nghiệp xác định được hướng đi chiến lược và cung cấp khung tham chiếu để công ty đưa ra những quyết định hợp lý và hiệu quả. Đây là điều đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thị trường cạnh tranh như hiện nay.
• Tối ưu hóa nguồn lực và hoạt động: Mô hình sản xuất rõ ràng sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn lực như nhân lực, tài chính, công nghệ,… Qua đó, công ty có thể xác định rõ các đối tác chiến lược để đạt được mục tiêu kinh doanh.
• Tạo lợi thế cạnh tranh: Các hình thức kinh doanh cũng có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững, giúp doanh nghiệp có sự khác biệt trên thị trường thông qua các yếu tố như giá trị đề xuất độc đáo, phương thức tiếp cận khách hàng hoặc cách tối ưu hóa chi phí. Lợi thế này cũng giúp cho các công ty tăng cường sự trung thành và lòng tin của khách hàng, qua đó tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài.
• Nâng cao khả năng thích ứng và đổi mới: Với môi trường luôn biến động, thay đổi nhanh chóng như kinh doanh, khả năng thích ứng và đổi mới là yếu tố quyết định sự sống còn của doanh nghiệp. Vì nó sẽ thúc đẩy công ty liên tục tìm kiếm, triển khai các ý tưởng mới nhằm trì sự cạnh tranh và phát triển bền vững.

Phân loại các mô hình kinh doanh

Mô hình kinh doanh là cách mà doanh nghiệp tạo ra giá trị và kiếm lợi nhuận từ sản phẩm hoặc dịch vụ mà họ cung cấp. Việc phân loại mô hình kinh doanh giúp các doanh nghiệp xác định chiến lược phù hợp để tiếp cận thị trường và phát triển bền vững. Các mô hình này có thể được phân loại theo ba cách chính: theo mối quan hệ giữa các bên, hình thức giao dịch và loại sản phẩm/dịch vụ. Cụ thể như sau:

Phân loại mô hình kinh doanh theo mối quan hệ giữa các bên

Mối quan hệ giữa người bán và người mua quyết định cách thức giao dịch trong mô hình kinh doanh. Việc hiểu rõ mối quan hệ này giúp doanh nghiệp tối ưu hóa các chiến lược tiếp cận và đáp ứng nhu cầu của khách hàng một cách hiệu quả nhất.

Dưới đây là các loại mô hình kinh doanh phổ biến dựa trên mối quan hệ này:

• Mô hình B2C (Business to Consumer): Đây là mô hình phổ biến nhất trong kinh doanh, trong đó doanh nghiệp bán trực tiếp sản phẩm hoặc dịch vụ đến người tiêu dùng cuối cùng. Mô hình này thường thấy ở các cửa hàng bán lẻ hoặc các trang thương mại điện tử, nơi doanh nghiệp cung cấp hàng hóa hoặc dịch vụ đến tay khách hàng cá nhân.
  Ví dụ: Các cửa hàng bán lẻ như Winmart+, Điện Máy Xanh, hay các nền tảng thương mại điện tử như Shopee, Tiki, là những doanh nghiệp áp dụng mô hình B2C.
• Mô hình B2B (Business to Business): Trong mô hình này, doanh nghiệp bán sản phẩm hoặc dịch vụ cho các doanh nghiệp khác, thay vì bán trực tiếp cho người tiêu dùng cuối. Các giao dịch B2B thường có giá trị cao hơn và yêu cầu quá trình đàm phán lâu dài, phù hợp với các ngành công nghiệp hoặc dịch vụ cung cấp nguyên liệu hoặc phần mềm cho các công ty khác.
  Ví dụ: Base.vn, cung cấp phần mềm quản trị cho doanh nghiệp, hay Viettel Post, cung cấp dịch vụ vận chuyển và logistics cho các công ty khác.
• Mô hình C2C (Consumer to Consumer): Đây là mô hình trong đó người tiêu dùng bán sản phẩm hoặc dịch vụ cho người tiêu dùng khác thông qua các nền tảng trực tuyến. Các nền tảng này đóng vai trò là trung gian kết nối người mua và người bán, cho phép giao dịch giữa các cá nhân mà không cần sự can thiệp của doanh nghiệp.
  Ví dụ: Các nền tảng như Shopee, Lazada, hoặc các hội nhóm mua bán trên Facebook, là những ví dụ điển hình của mô hình C2C.
• Mô hình B2B2C (Business to Business to Consumer): Đây là mô hình kết hợp giữa B2B và B2C, trong đó các doanh nghiệp B2B hợp tác với nhau để cung cấp sản phẩm cho người tiêu dùng. Mô hình này giúp kết nối các doanh nghiệp với người tiêu dùng cuối qua một nền tảng trung gian.
  Ví dụ: Các sàn thương mại điện tử như Tiki, Shopee, Lazada, là những ví dụ của mô hình B2B2C, khi các doanh nghiệp bán hàng cho khách hàng cuối thông qua các nền tảng trực tuyến này.

Phân loại mô hình kinh doanh theo hình thức giao dịch

Mô hình kinh doanh cũng có thể được phân loại theo hình thức giao dịch giữa các bên, bao gồm các loại mô hình dưới đây:

• Mô hình kinh doanh trực tuyến: Đây là mô hình kinh doanh mà tất cả các hoạt động giao dịch, marketing, bán hàng và cung cấp dịch vụ đều được thực hiện qua các nền tảng trực tuyến, không có sự tham gia của các cửa hàng vật lý. Các doanh nghiệp có thể bán sản phẩm qua website thương mại điện tử hoặc ứng dụng di động.
  Ví dụ: Các nền tảng thương mại điện tử như Shopee, Tiki, hay các dịch vụ như Netflix, Spotify hoạt động hoàn toàn trên nền tảng trực tuyến.
• Mô hình kinh doanh truyền thống: Đây là mô hình kinh doanh mà các hoạt động chủ yếu được thực hiện thông qua các cửa hàng vật lý. Các doanh nghiệp này bán sản phẩm trực tiếp tại các cửa hàng hoặc siêu thị.
  Ví dụ: Vinmart, BigC, các cửa hàng bán lẻ thời trang, hoặc các cửa hàng gia dụng truyền thống là những ví dụ tiêu biểu của mô hình kinh doanh truyền thống.
• Mô hình kinh doanh kết hợp: Đây là mô hình kết hợp giữa kinh doanh trực tuyến và kinh doanh truyền thống, giúp doanh nghiệp tận dụng được cả hai kênh bán hàng. Các doanh nghiệp này có thể có cửa hàng vật lý, đồng thời cũng phát triển các nền tảng trực tuyến để mở rộng thị trường và tiếp cận khách hàng ở các khu vực khác.
  Ví dụ: ShoeMart, Thế Giới Di Động kết hợp giữa các cửa hàng bán lẻ và kênh bán hàng trực tuyến qua website hoặc ứng dụng di động.

Phân loại mô hình kinh doanh theo loại sản phẩm/dịch vụ

Mô hình kinh doanh cũng có thể được phân loại dựa trên loại sản phẩm hoặc dịch vụ mà doanh nghiệp cung cấp vì mỗi loại sản phẩm hoặc dịch vụ yêu cầu chiến lược và cách thức vận hành khác nhau. Việc phân loại này giúp doanh nghiệp xác định rõ phương thức tạo ra giá trị và cách tiếp cận khách hàng hiệu quả.

Các mô hình kinh doanh theo hình thức này bao gồm:

• Mô hình kinh doanh sản phẩm vật lý: Doanh nghiệp trong mô hình này bán các sản phẩm hữu hình mà người tiêu dùng có thể chạm, sử dụng hoặc tiêu thụ. Đây là mô hình truyền thống nhất trong kinh doanh bán lẻ.
  Ví dụ: Các cửa hàng bán thực phẩm, thời trang, mỹ phẩm, hoặc các sản phẩm điện tử như Samsung, Apple, đều áp dụng mô hình kinh doanh sản phẩm vật lý.
• Mô hình kinh doanh dịch vụ: Doanh nghiệp trong mô hình này cung cấp các dịch vụ thay vì các sản phẩm vật lý. Các dịch vụ có thể bao gồm từ dịch vụ vận tải, bảo hiểm, giáo dục, đến các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, làm đẹp hoặc cho thuê tài sản.
  Ví dụ: Các công ty cung cấp dịch vụ giao hàng như Grab hoặc Viettel Post, dịch vụ điện thoại di động từ Viettel hay Mobifone, hoặc các dịch vụ tư vấn như McKinsey & Company đều là các ví dụ của mô hình kinh doanh dịch vụ.
• Mô hình kinh doanh kỹ thuật số: Doanh nghiệp trong mô hình này cung cấp các sản phẩm hoặc dịch vụ kỹ thuật số như phần mềm, ứng dụng, dịch vụ trực tuyến hoặc các sản phẩm số. Các doanh nghiệp này có thể cung cấp sản phẩm kỹ thuật số thông qua các nền tảng trực tuyến mà không cần phải có cửa hàng vật lý.
  Ví dụ: Adobe, Google, Spotify, hoặc các dịch vụ như Google Drive, Canva, đều là ví dụ điển hình của mô hình kinh doanh kỹ thuật số.

Các mô hình kinh doanh hiệu quả hiện nay

Mô hình kinh doanh không chỉ tạo ra lợi nhuận mà còn giúp doanh nghiệp vượt qua những khó khăn và thách thức. Dưới đây là các hình thức kinh doanh phổ biến hiện nay mà bạn có thể tham khảo:

Mô hình kinh doanh sản xuất

Mô hình kinh doanh sản xuất tập trung vào việc tạo ra sản phẩm từ nguyên liệu thô, sau đó bán sản phẩm đó cho nhà bán lẻ, nhà phân phối hoặc trực tiếp đến người tiêu dùng. Mô hình này đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ, máy móc và đội ngũ nhân sự, nhưng có thể mang lại lợi nhuận ổn định nếu sản xuất hiệu quả.

Ví dụ về mô hình này có thể là Vinasoy, một công ty sản xuất sữa đậu nành lớn tại Việt Nam. Họ sản xuất các sản phẩm sữa đậu nành từ nguyên liệu thô và phân phối rộng rãi tới các cửa hàng bán lẻ. Tương tự, Ford Motor là một ví dụ quốc tế, với mô hình sản xuất ô tô theo dây chuyền và bán cho các đại lý trên toàn cầu.

Mô hình kinh doanh cho thuê

Mô hình cho thuê cho phép doanh nghiệp sở hữu tài sản và cho phép khách hàng sử dụng tài sản đó trong một thời gian nhất định với chi phí cố định. Mô hình này mang lại thu nhập ổn định và ít rủi ro.

Thế Giới Di Động là ví dụ về mô hình cho thuê trong lĩnh vực điện tử, khi họ cho thuê thiết bị điện thoại và máy tính bảng với các dịch vụ bảo hành đi kèm. WeWork cũng là một ví dụ quốc tế với mô hình cho thuê không gian làm việc chung, nơi các doanh nghiệp và cá nhân có thể thuê văn phòng linh hoạt.

Mô hình bán hàng trực tiếp

Mô hình bán hàng trực tiếp là mô hình trong đó doanh nghiệp tương tác trực tiếp với khách hàng để giới thiệu và bán sản phẩm, có thể qua các kênh như tiếp thị đơn cấp và tiếp thị đa cấp.

Herbalife là một ví dụ điển hình trong mô hình bán hàng trực tiếp theo hình thức tiếp thị đa cấp, khi các đại lý có thể tuyển mộ người khác và kiếm hoa hồng từ việc bán các sản phẩm dinh dưỡng. Tương tự, Tupperware cũng áp dụng mô hình này để bán các sản phẩm gia dụng qua mạng lưới đại lý toàn cầu.

Mô hình kinh doanh dựa trên hệ thống phân phối

Mô hình phân phối tập trung vào việc xây dựng hệ thống các đại lý, nhà bán buôn và bán lẻ để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Một ví dụ trong nước là Thaco – công ty sản xuất ô tô và các phương tiện cơ giới, với hệ thống phân phối rộng khắp tại Việt Nam. Tương tự, PepsiCo là một ví dụ quốc tế, với hệ thống phân phối mạnh mẽ giúp đưa sản phẩm đến hơn 200 quốc gia trên toàn thế giới.

Mô hình kinh doanh nhượng quyền thương hiệu

Mô hình nhượng quyền cho phép doanh nghiệp nhượng quyền cho bên nhận nhượng quyền quyền sử dụng thương hiệu và quy trình kinh doanh của mình.

Một ví dụ điển hình trong mô hình nhượng quyền là The Coffee House, chuỗi quán cà phê nổi tiếng tại Việt Nam. Họ mở rộng thị trường bằng cách cho phép các cá nhân và tổ chức nhận nhượng quyền cửa hàng. Tương tự, Subway là một ví dụ quốc tế của mô hình kinh doanh nhượng quyền, với hàng nghìn cửa hàng nhượng quyền trên khắp thế giới.

Mô hình kinh doanh đa thương hiệu

Mô hình đa thương hiệu là khi một doanh nghiệp sở hữu nhiều thương hiệu nhỏ khác nhau, mỗi thương hiệu hướng đến một phân khúc thị trường khác nhau.

FPT là một ví dụ tại Việt Nam, khi công ty sở hữu nhiều thương hiệu trong các lĩnh vực khác nhau như công nghệ, viễn thông và giáo dục. Procter & Gamble (P&G) cũng là một ví dụ nổi bật với các thương hiệu nổi tiếng như Ariel, Pantene, Gillette, giúp công ty tiếp cận nhiều phân khúc người tiêu dùng.

Mô hình kinh doanh theo hệ thống agency

Mô hình agency là khi khách hàng trả phí cho một công ty (agency) để thực hiện các dịch vụ như quảng cáo, tuyển dụng nhân sự, hoặc các dịch vụ khác.

Ví dụ trong lĩnh vực agency là Wunderman Thompson, một agency quảng cáo lớn toàn cầu, hoặc Katalon, công ty cung cấp dịch vụ kiểm thử phần mềm cho các doanh nghiệp toàn cầu. Những công ty này giúp khách hàng tối ưu hóa các chiến lược truyền thông và marketing.

Mô hình kinh doanh doanh thu ẩn

Mô hình doanh thu ẩn là khi doanh nghiệp cung cấp dịch vụ miễn phí và thu thập dữ liệu người dùng để bán cho các đối tác quảng cáo.

Một ví dụ phổ biến của mô hình hình kinh doanh số này là Twitter, mạng xã hội nơi người dùng có thể sử dụng miễn phí và dữ liệu người dùng sẽ được thu thập để phục vụ mục đích quảng cáo. Spotify cũng là ví dụ điển hình của mô hình này, cung cấp dịch vụ nghe nhạc miễn phí và thu tiền từ quảng cáo và dịch vụ trả phí.

Mô hình kinh doanh theo hình thức đăng ký

Mô hình đăng ký yêu cầu khách hàng trả một khoản phí định kỳ để sử dụng sản phẩm hoặc dịch vụ của doanh nghiệp.

Apple Music và Hulu là hai ví dụ quốc tế điển hình của mô hình kinh doanh này. Cả hai dịch vụ đều yêu cầu người dùng trả tiền hàng tháng để có quyền truy cập vào các nội dung giải trí. Tại Việt Nam, Zing MP3 (nay là Zing Music) cũng từng áp dụng mô hình này để phát triển dịch vụ nghe nhạc trực tuyến.

Mô hình kinh doanh kinh tế chia sẻ

Mô hình kinh tế chia sẻ giúp kết nối người dùng để cho thuê hoặc chia sẻ tài sản, chẳng hạn như xe cộ, nhà cửa, hoặc các dịch vụ khác.

Tani Group là một ví dụ tại Việt Nam, với nền tảng cho thuê nhà ở ngắn hạn, cung cấp cho khách hàng trải nghiệm tương tự như Airbnb nhưng tập trung vào thị trường nội địa. Lyft là một ví dụ quốc tế về mô hình kinh doanh kinh tế chia sẻ, tương tự như Uber giúp kết nối tài xế và hành khách để chia sẻ chi phí di chuyển.

Và dù với mô hình kinh doanh nào thì bạn cũng đều cần đảm bảo đáp ứng các tiêu chí riêng của từng loại mô hình này hoặc có thể tìm đến sự trợ giúp từ các phần mềm, công cụ hỗ trợ hiện đại hiện nay. Chẳng hạn, tùy với từng lĩnh vực kinh doanh và các hình thức kinh doanh đang được áp dụng, mà bạn có thể chọn lựa các phần mềm như: Phần mềm quản lý nhà hàng, phần mềm quản lý bán hàng, phần mềm quản lý thu chi,…phù hợp, để giúp tối ưu quy trình quản lý các hoạt động kinh doanh, nhân sự và cải thiện doanh thu hiệu quả.

Những lưu ý khi lựa chọn mô hình kinh doanh

Để lựa chọn mô hình kinh doanh phù hợp, doanh nghiệp cần phân tích kỹ lưỡng các yếu tố nội tại và bên ngoài. Việc xác định các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức sẽ giúp doanh nghiệp chọn lựa mô hình kinh doanh tối ưu nhất.

Các bước cần làm trong quá trình lựa chọn mô hình kinh doanh gồm có:

• Phân tích nguồn lực hiện có: Đánh giá khả năng hiện tại của doanh nghiệp trong việc phục vụ nhu cầu của thị trường.
• Phân tích thị trường mục tiêu: Xác định phân khúc khách hàng mà doanh nghiệp sẽ phục vụ, từ đó xây dựng các chiến lược phù hợp.
• Phân tích đối thủ cạnh tranh: Tìm ra sự khác biệt và xây dựng lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp.
• Phân tích các yếu tố bên ngoài: Hiểu rõ các yếu tố kinh tế, xã hội, chính trị và môi trường tự nhiên để nhận diện các cơ hội và thách thức.

Chọn lựa đúng mô hình kinh doanh là yếu tố quyết định đến sự phát triển lâu dài và thành công của doanh nghiệp. Mỗi mô hình kinh doanh đều có những ưu điểm và thách thức riêng, vì vậy việc hiểu rõ các mô hình kinh doanh phổ biến, tiềm năng sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn. Dù bạn đang bắt đầu khởi nghiệp hay đã có doanh nghiệp vững mạnh, việc biết cách xây dựng mô hình kinh doanh​ phù hợp sẽ giúp tối ưu hóa quy trình vận hành và mang lại lợi nhuận bền vững. Hãy cân nhắc kỹ lưỡng và lựa chọn mô hình kinh doanh giúp bạn vượt qua thử thách và phát triển mạnh mẽ trong thị trường đầy cơ hội này.