Kiểm thử phần mềm là gì? Quy trình kiểm thử phần mềm chuyên nghiệp

Trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng, mọi sản phẩm phần mềm đều phải trải qua một bước quan trọng trước khi đến tay người dùng: kiểm thử phần mềm. Đây là quy trình bắt buộc nhằm đảm bảo chất lượng, phát hiện lỗi và tối ưu hóa trải nghiệm người dùng. Ở bài viết hôm nay, MONA Software sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vai trò, quy trình và tầm quan trọng của kiểm thử phần mềm trong việc phát triển các ứng dụng và hệ thống công nghệ.

Kiểm thử phần mềm là gì?

Kiểm thử phần mềm (Software Testing) là quá trình đánh giá một sản phẩm phần mềm để xác định xem nó có đáp ứng đúng yêu cầu kỹ thuật và hoạt động như mong đợi hay không. Quá trình này bao gồm kiểm tra, phân tích, quan sát và đánh giá các khía cạnh như chức năng, bảo mật, tính tương thích và độ ổn định trong nhiều môi trường khác nhau. Mục tiêu chính là phát hiện lỗi và khắc phục trước khi phần mềm được phát hành chính thức.

Theo đó, kiểm thử phần mềm không chỉ tập trung vào việc tìm lỗi mà còn đảm bảo phần mềm có hiệu suất tối ưu, tính bảo mật cao và đáp ứng nhu cầu người dùng.

Hiện có 3 phương pháp kiểm thử phần mềm phổ biến phải kể đến là:

• Kiểm thử hộp trắng (White Box Testing): Phương pháp này tập trung vào kiểm tra cấu trúc bên trong và thuật toán của phần mềm. Tester có quyền truy cập mã nguồn để phân tích và kiểm tra chi tiết từng phần của hệ thống.
• Kiểm thử hộp đen (Black Box Testing): Khác với kiểm thử hộp trắng, phương pháp này chỉ kiểm tra dựa trên đầu vào và đầu ra của phần mềm mà không cần biết mã nguồn hoặc cách hệ thống được xây dựng.
• Kiểm thử hộp xám (Gray Box Testing): Đây là sự kết hợp giữa kiểm thử hộp trắng và hộp đen. Tester có một số thông tin hạn chế về cấu trúc nội bộ nhưng vẫn kiểm tra chức năng dựa trên yêu cầu và mục tiêu cụ thể.

Vai trò quan trọng của việc kiểm thử phần mềm

Kiểm thử phần mềm giữ vai trò quan trọng trong toàn bộ quy trình kiểm thử, giúp đảm bảo chất lượng và hiệu suất của sản phẩm trước khi phát hành. Dưới đây là các vai trò chính mà kiểm thử phần mềm đảm nhận:

• Đảm bảo chất lượng sản phẩm: Kiểm thử phần mềm giúp xác minh rằng sản phẩm đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật và chức năng đã đề ra. Thông qua quá trình kiểm tra toàn diện, các lỗi và khiếm khuyết được phát hiện kịp thời, từ đó cải thiện tính ổn định và độ tin cậy của phần mềm. Điều này ngăn ngừa rủi ro khi sản phẩm được triển khai thực tế.
• Tiết kiệm chi phí sửa chữa: Phát hiện lỗi trong giai đoạn phát triển giúp giảm đáng kể chi phí và thời gian sửa chữa so với việc khắc phục các sự cố sau khi phần mềm đã được triển khai. Điều này giúp tối ưu hóa nguồn lực và tăng hiệu quả dự án.
• Nâng cao trải nghiệm người dùng: Một sản phẩm được kiểm thử kỹ lưỡng sẽ mang lại trải nghiệm sử dụng trơn tru, không gặp phải lỗi hoặc sự cố gián đoạn. Trải nghiệm mượt mà giúp nâng cao sự hài lòng của người dùng, cải thiện khả năng giữ chân khách hàng và thu hút thêm người dùng mới.
• Tăng cường bảo mật: Trong quy trình kiểm thử, các lỗ hổng bảo mật và điểm yếu của phần mềm được phát hiện sớm và khắc phục triệt để. Điều này tăng cường khả năng bảo vệ phần mềm trước các nguy cơ tấn công mạng, bảo vệ dữ liệu người dùng và hệ thống.

Có thể thấy, kiểm thử phần mềm không chỉ là bước quan trọng để kiểm soát lỗi mà còn giúp cải thiện chất lượng tổng thể của sản phẩm. Việc áp dụng đúng các kỹ thuật kiểm thử sẽ mang lại giá trị lớn trong quá trình phát triển phần mềm, tạo nên những sản phẩm bền vững và đáng tin cậy.

Phân loại kiểm thử phần mềm phổ biến hiện nay

Dưới đây là các phương pháp và kỹ thuật phổ biến trong các kỹ thuật kiểm thử:

Kiểm thử chức năng (Functional Testing)

Kiểm thử chức năng tập trung vào việc xác minh hệ thống có đáp ứng các yêu cầu nghiệp vụ đã được đặt ra hay không. Phương pháp này bao gồm kiểm thử dựa trên yêu cầu, nơi các yêu cầu được ưu tiên dựa trên tiêu chí rủi ro để đảm bảo phần quan trọng nhất của hệ thống được kiểm thử kỹ lưỡng. Ngoài ra, kiểm thử dựa trên quy trình nghiệp vụ được xây dựng dựa trên các tình huống thực tế, mô phỏng các hoạt động hàng ngày của hệ thống như xử lý đơn hàng, giao hàng, và xác nhận đơn.

Ví dụ: Trong một hệ thống phần mềm quản lý nhà hàng, quy trình nghiệp vụ có thể bao gồm: khách hàng đặt bàn qua website hoặc ứng dụng, hệ thống xác nhận đặt phòng và gửi thông báo qua email hoặc tin nhắn, khách đến nhận bàn tại quầy lễ tân và cung cấp thông tin xác minh, sau đó hệ thống cập nhật trạng thái phòng là “đang sử dụng”. Từ quy trình này, bạn có thể xây dựng các kịch bản kiểm thử như kiểm tra tính năng đặt bàn, kiểm tra khả năng xử lý lỗi khi thông tin khách hàng không đầy đủ, hoặc kiểm tra tính chính xác của thông báo đặt bàn gửi đến khách hàng.

Bên cạnh đó, các loại kiểm thử chức năng phổ biến bao gồm: kiểm thử đơn vị, kiểm thử giao diện, kiểm thử tích hợp, kiểm thử hệ thống, kiểm thử hồi quy và kiểm thử chấp nhận.

Kiểm thử phi chức năng (Non-functional Testing)

Kiểm thử phi chức năng đánh giá các yếu tố không liên quan trực tiếp đến chức năng của phần mềm như hiệu suất, bảo mật, độ ổn định, và khả năng tương thích.

Cụ thể, các loại kiểm thử phi chức năng bao gồm:

• Kiểm thử độ ổn định (Stability Testing): Đánh giá khả năng duy trì hoạt động ổn định trong thời gian dài.
• Kiểm thử khả năng chịu tải (Load Testing): Xem xét cách hệ thống hoạt động dưới khối lượng công việc tăng dần.
• Kiểm thử áp lực (Stress Testing): Đánh giá hiệu suất khi hệ thống hoạt động vượt quá mức tải dự kiến.
• Kiểm thử tính khả dụng (Usability Testing): Kiểm tra tính dễ sử dụng và hiệu quả khi người dùng thao tác.
• Kiểm thử bảo trì (Maintainability Testing): Đánh giá khả năng sửa chữa và cải tiến hệ thống sau khi thay đổi.
• Kiểm thử độ tin cậy (Reliability Testing): Đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định và loại bỏ lỗi.
• Kiểm thử tính tương thích (Compatibility Testing): Kiểm tra khả năng hoạt động trên các môi trường khác nhau.

Kiểm thử cấu trúc (Structural Testing)

Kiểm thử cấu trúc tập trung vào kiểm tra mã nguồn hoặc cấu trúc nội bộ của phần mềm. Phương pháp này giúp phát hiện điểm yếu trong mã nguồn, bao gồm lỗi logic hoặc đoạn mã chưa tối ưu. Nó cũng kiểm tra các chức năng bổ sung và phát hiện những phần chưa được kiểm tra để bổ sung các trường hợp kiểm thử còn thiếu, từ đó đảm bảo tất cả các phần của hệ thống được kiểm tra đầy đủ.

Kiểm thử liên quan đến thay đổi (Change-related Testing)

Khi phần mềm được cập nhật hoặc sửa đổi, kiểm thử liên quan đến thay đổi đảm bảo rằng các tính năng cũ vẫn hoạt động bình thường và không bị ảnh hưởng bởi những thay đổi mới.

Theo đó, có 2 phương pháp kiểm tra chính là:

• Kiểm thử hồi quy (Regression Testing): Đảm bảo các chức năng cũ không bị lỗi sau khi thay đổi.
• Kiểm thử xác nhận (Confirmation Testing): Xác minh rằng lỗi đã được sửa chữa và không tái phát.

Quy trình kiểm thử phần mềm

Quy trình kiểm thử phần mềm là bước không thể thiếu trong quá trình phát triển phần mềm, giúp đảm bảo sản phẩm đạt chất lượng cao trước khi đưa vào sử dụng. Tùy thuộc vào quy mô và yêu cầu dự án, quy trình kiểm thử có thể thay đổi, nhưng thường bao gồm 5 bước cơ bản như sau:

Bước 1: Lập kế hoạch và kiểm soát

Lập kế hoạch kiểm thử là việc xây dựng tài liệu mô tả cách tiếp cận và các mục tiêu cần kiểm thử. Bước này bao gồm việc phân tích các yêu cầu, xác định phạm vi kiểm thử, xác định các rủi ro có thể xảy ra và lập lịch trình cho từng nhiệm vụ.

Hoạt động kiểm soát liên quan đến việc theo dõi tiến độ kiểm thử so với kế hoạch và báo cáo các sai lệch nếu có. Đây là cơ sở để điều chỉnh các hoạt động kiểm thử nhằm đảm bảo đáp ứng mục tiêu của dự án.

Bước 2: Phân tích và thiết kế

Phân tích và thiết kế là bước xác định điều kiện kiểm thử và xây dựng các kịch bản kiểm thử cụ thể. Quá trình này bắt đầu bằng việc xem xét cơ sở kiểm thử như yêu cầu, đặc điểm thiết kế và phân tích rủi ro. Các bài kiểm thử được thiết kế dựa trên các điều kiện đã xác định, cùng với việc thiết lập môi trường kiểm thử và chuẩn bị công cụ cần thiết.

Bước 3: Thực hiện kiểm thử

Thực hiện kiểm thử bao gồm việc chạy các kịch bản kiểm thử đã được xây dựng, có thể thực hiện thủ công hoặc sử dụng công cụ tự động. Trong bước này, tester ghi lại kết quả kiểm thử, so sánh kết quả thực tế với kết quả mong đợi và thực hiện lại các bài kiểm thử chưa đạt. Nhật ký kiểm thử được sử dụng để theo dõi trạng thái của từng kịch bản kiểm thử.

Bước 4: Đánh giá tiêu chí hoàn thành và báo cáo

Đánh giá tiêu chí hoàn thành nhằm xác định khi nào có thể kết thúc kiểm thử. Quyết định này phụ thuộc vào phạm vi mã code được kiểm tra, các rủi ro đã được xử lý và các tiêu chí hoàn thành được đặt ra ban đầu. Sau khi đánh giá, một báo cáo tóm tắt kiểm thử được tạo để cung cấp thông tin cho các bên liên quan về tình trạng của phần mềm.

Bước 5: Hoàn tất kiểm thử

Bước hoàn tất kiểm thử được thực hiện khi phần mềm đã sẵn sàng để bàn giao hoặc khi dự án đạt các mục tiêu đề ra. Tester xác minh rằng tất cả các sự cố đã được giải quyết và lưu trữ các tài liệu, kịch bản kiểm thử để sử dụng lại sau này. Cuối cùng, sản phẩm kiểm thử được bàn giao cho đội bảo trì và toàn bộ quy trình được đánh giá lại để rút kinh nghiệm cho các dự án tiếp theo.

Trên đây là quy trình kiểm thử phần mềm cơ bản, mang tính tham khảo để hiểu rõ hơn về cách kiểm thử được thực hiện. Mặc dù mỗi công ty hay tổ chức có thể áp dụng những quy trình khác nhau, mục tiêu chung vẫn là đảm bảo quá trình kiểm thử diễn ra đồng bộ, nhất quán và hỗ trợ hiệu quả cho việc phát triển phần mềm đạt chất lượng cao nhất. Hy vọng những thông tin mới được MONA chia sẻ sẽ hữu ích tới bạn!

-> Có thể bạn muốn xem thêm:

• Phần mềm hệ thống là gì? So sánh chi tiết phần mềm hệ thống và phần mềm ứng dụng
• Phần mềm ứng dụng là gì? Các loại phần mềm ứng dụng phổ biến hiện nay