Phần Mềm Là Gì? Phân Loại Các Phần Mềm Máy Tính Phổ Biến Hiện nay

Cùng với sự phát triển không ngừng của công nghệ, hàng loạt thiết bị và công nghệ thông minh ra đời. Điều này cũng kéo theo sự xuất hiện của nhiều thuật ngữ phần mềm, thu hút sự quan tâm của đông đảo người dùng. Vậy phần mềm là gì? Hiện nay có những loại phần mềm nào? Hãy cùng MONA Software khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây.

Phần mềm là gì?

Phần mềm (Software) là tập hợp các chỉ thị (instruction) hoặc câu lệnh được viết bằng một hoặc nhiều ngôn ngữ lập trình. Những chỉ thị này được sắp xếp theo một thứ tự nhất định để máy tính có thể thực hiện các chức năng cụ thể. Tất cả chương trình chạy trên máy tính đều được gọi là phần mềm. Chúng có nhiệm vụ gửi chỉ thị đến phần cứng hoặc cung cấp dữ liệu để hỗ trợ các chương trình khác.

Phần mềm giúp máy tính vận hành, xử lý thông tin và tự động hóa các tác vụ. Đây là thành phần quan trọng trong mọi thiết bị công nghệ, từ điện thoại, máy tính cá nhân đến hệ thống quản lý doanh nghiệp.

Đặc điểm của phần mềm là gì?

Phần mềm (Software) có nhiều đặc điểm quan trọng giúp nó trở thành yếu tố cốt lõi trong công nghệ hiện đại. Mỗi phần mềm sẽ có các đặc điểm cơ bản như:

• Tính không vật lý: Tồn tại dưới dạng mã nguồn và dữ liệu. Không thể chạm vào hoặc nhìn thấy như phần cứng.
• Dễ dàng sao chép và phân phối: Có thể sao chép, chia sẻ qua mạng internet hoặc thiết bị lưu trữ. Không bị giới hạn về số lượng bản sao.
• Cần cập nhật thường xuyên: Cập nhật để cải thiện hiệu suất, bảo mật và bổ sung tính năng mới. Đảm bảo khả năng tương thích với hệ thống hiện tại.
• Phụ thuộc vào phần cứng: Hoạt động dựa trên hệ điều hành và cấu hình thiết bị. Hiệu suất bị ảnh hưởng bởi tốc độ xử lý và bộ nhớ của phần cứng.
• Tính linh hoạt và tùy chỉnh cao: Có thể được thiết kế để phù hợp với từng doanh nghiệp hoặc người dùng. Hỗ trợ điều chỉnh theo nhu cầu sử dụng thực tế.
• Tính tương tác: Giao diện trực quan giúp người dùng dễ thao tác. Hỗ trợ nhiều hình thức nhập dữ liệu như bàn phím, chuột, giọng nói.
• Khả năng mở rộng: Có thể nâng cấp hoặc tích hợp với phần mềm khác để mở rộng chức năng. Không cần thay đổi toàn bộ hệ thống khi mở rộng.

Những đặc điểm này giúp phần mềm (Software) trở thành công cụ quan trọng trong công việc, giải trí và quản lý doanh nghiệp.

Phân loại phần mềm phổ biến hiện nay

Phần mềm (Software) trên máy tính được chia thành ba loại chính: phần mềm hệ thống, phần mềm ứng dụng và phần mềm lập trình. Chi tiết về từng loại phần mềm, hãy cùng MONA đi vào nội dung dưới đây:

Phần mềm hệ thống

Đây là phần mềm chính giúp máy tính vận hành và điều phối hoạt động của các chương trình khác. Phần mềm hệ thống giúp đảm bảo phần cứng và phần mềm hoạt động đồng bộ. Trong đó, một số phần mềm hệ thống phổ biến gồm:

• Hệ điều hành (Operating System): Hệ điều hành là nền tảng quan trọng giúp người dùng tương tác với máy tính. Nó quản lý tài nguyên phần cứng, điều phối hoạt động của các phần mềm khác. Hiện nay, Microsoft Windows và macOS là những hệ điều hành phổ biến nhất.
• BIOS (Basic Input/Output System): BIOS là phần mềm hệ thống nằm trong bộ nhớ ROM hoặc bộ nhớ flash trên bo mạch chủ. Khi bật máy tính, BIOS sẽ tải trình điều khiển ổ cứng vào bộ nhớ và hỗ trợ hệ điều hành khởi động.
• Chương trình khởi động (Bootloader): Bootloader là chương trình đầu tiên chạy khi máy tính khởi động. Nó giúp tải hệ điều hành vào bộ nhớ và khởi chạy các quy trình quan trọng.
• Bộ hợp dịch (Assembler): Bộ hợp dịch dịch các lệnh cấp thấp thành mã máy để bộ xử lý (CPU) thực thi. Đây là phần mềm quan trọng trong hệ thống lập trình cấp thấp.
• Trình điều khiển thiết bị (Driver): Driver giúp máy tính giao tiếp với phần cứng mà không cần hiểu chi tiết về cách hoạt động của nó. Mỗi thiết bị như chuột, bàn phím, card đồ họa đều cần một driver để hoạt động đúng cách.

Phần mềm ứng dụng

Phần mềm ứng dụng là chương trình được thiết kế để thực hiện các tác vụ cụ thể cho người dùng. Máy tính có thể hoạt động mà không cần phần mềm ứng dụng, nhưng nó giúp tăng hiệu suất làm việc và trải nghiệm sử dụng.

Một số loại phần mềm ứng dụng phổ biến:

• Phần mềm xử lý văn bản (MS Word, Notepad): Giúp soạn thảo, chỉnh sửa và định dạng văn bản.
• Phần mềm bảng tính (Microsoft Excel, Google Sheets): Hỗ trợ tính toán, xử lý dữ liệu và tạo biểu đồ.
• Phần mềm đa phương tiện (VLC Media Player, Windows Media Player): Dùng để phát và chỉnh sửa video, âm thanh.
• Phần mềm doanh nghiệp (ERP, CRM, BI, SCM): Hỗ trợ quản lý doanh nghiệp, tối ưu vận hành và phân tích dữ liệu với các ngành hàng và mục tiêu cụ thể (phần mềm quản lý tiệm vàng, phần mềm quản lý nhà hàng, phần mềm quản lý nhân sự,…)

Phần mềm lập trình

Phần mềm lập trình cung cấp công cụ giúp lập trình viên phát triển và bảo trì các chương trình khác. Nó hỗ trợ viết, gỡ lỗi và biên dịch mã nguồn thành mã máy để máy tính có thể hiểu và thực thi.

Các phần mềm có thể được viết từ một hoặc nhiều ngôn ngữ lập trình khác nhau. Mỗi ngôn ngữ sẽ có ít nhất một cách triển khai và đi kèm một bộ công cụ lập trình riêng. Các công cụ này sẽ là các chương trình khép kín như trình dịch biên, trình gỡ lỗi, trình liên kết hay trình soạn thảo,…

Một số phần mềm lập trình phổ biến:

• Trình biên dịch (Compiler): Chuyển mã nguồn từ ngôn ngữ lập trình sang mã máy.
• Trình soạn thảo mã nguồn (Code Editor): Hỗ trợ viết và chỉnh sửa mã nguồn như Visual Studio Code, Sublime Text.
• Môi trường phát triển tích hợp (IDE – Integrated Development Environment): Cung cấp công cụ để lập trình viên viết, kiểm thử và triển khai phần mềm như Visual Studio, IntelliJ IDEA.

Các tiêu chí cơ bản của một phần mềm

Để đánh giá chi tiết và chính xác về chất lượng phần mềm, bạn cần xét tới từng tiêu chí cơ bản của mỗi phần mềm. Cụ thể là các tiêu chí sau:

Tính năng

Là khả năng cung cấp các module chức năng có thể thỏa mãn yêu cầu và mục đích được xác định ngay khi bắt đầu tiến hành triển khai phần mềm. Bao gồm một số chức năng chính có thể kể đến như:

• Tính phù hợp và chính xác.
• Giao diện chuẩn UX/UI.
• Khả năng tương tác và thân thiện với người dùng.
• Tính bảo mật đi kèm.

Độ tin cậy

Việc đánh giá được độ tin cậy của một phần mềm cung cấp sẽ có thể ước tính được mức độ rủi ro trong công việc kinh doanh và khả năng gây ra các lỗi tiềm ẩn từ ứng dụng sau khi đã thử nghiệm. Nguyên nhân giải thích độ tin cậy kém đó là do cấu trúc của phần mềm thường không được kết hợp với việc mã hóa. Việc kiểm tra cũng như giám sát độ tin cậy sẽ giảm thiểu được lỗi phần mềm như dừng hoạt động hay gây ảnh hưởng trực tiếp tới người dùng.

Về chi tiết, bạn hãy đánh giá độ tin cậy của phần mềm qua những điều kiện như sau:

• Tính hoàn thiện của cấu trúc ứng dụng.
• Quy trình mã hóa của ứng dụng.
• Tính phức tạp từ các thuật toán lập trình.
• Khả năng xử lý, chịu lỗi, phục hồi và có sử dụng để quản lý tài nguyên.
• Phần mềm quản lý có tính toàn vẹn, thống nhất dữ liệu.

Tính hiệu quả 

Là khả năng có thể đáp ứng hiệu quả và thích hợp nhằm mục đích tiết kiệm tài nguyên và tăng hiệu suất của ứng dụng. Tính toán nguồn lực mã nguồn giúp đảm bảo hiệu năng nếu phần mềm chạy trên hệ thống giao dịch được mở rộng.

Hãy đánh giá tính hiệu quả từ những phần mềm qua các điều kiện như sau:

• Cấu trúc ứng dụng của phần mềm
• Độ tương tác thích hợp cùng với các nguồn tài nguyên
• Hiệu suất, thời gian truy cập và quản lý dữ liệu.
• Quản lý bộ nhớ, quản lý mạng và không gian đĩa.
• Quy trình mã hóa, lập trình.

Tính bảo mật

Các biện pháp bảo vệ và ngăn chặn khả năng có thể xảy ra các vi phạm về bảo mật phần mềm, và dữ liệu của hệ thống để ngăn chặn những nguy cơ tấn công dựa vào các lỗ hổng. Để đánh giá được độ an toàn và bảo mật, bạn cần kiểm tra được các thuộc tính sau đây:

• Cấu trúc của ứng dụng
• Sự tuân thủ về thiết kế nhiều lớp
• Vấn đề thực tế trong bảo mật
• Quy trình mã hóa và lập trình
• Bảo mật khi truy cập vào hệ thống cũng như kiểm soát các chương trình

Khả năng bảo trì

Bao gồm khả năng kiểm tra, nâng cấp, phát triển phần mềm sao cho phù hợp với những yêu cầu về chức năng và môi trường. Cụ thể, bạn hãy đánh giá được khả năng bảo trì của hệ thống qua các thuộc tính sau:

• Cấu trúc của phần mềm và lập trình hướng đối tượng
• Khả năng phân tích
• Mức độ phức tạp từ giao dịch và thuật toán
• Kiểm soát được mức độ mã hóa
• Tính ổn định từ phần cứng trong hệ điều hành, thành phần trung gian và Database (cơ sở dữ liệu) độc lập
• Khả năng có thể kiểm thử được.

Kích thước

Kích thước của phần mềm được đo lường dựa theo yêu cầu toàn bộ các mã nguồn phải được thu thập chính xác. Có hai loại kích thước của phần mềm cần phải đo là kích thước kỹ thuật cùng kích thước kỹ năng:

• Kích thước kỹ thuật sẽ đo bằng những phương pháp như đánh số kỹ thuật là các dòng mã trên mỗi công nghệ và số lượng tệp tin,…
• Kích thước kỹ năng sẽ được đo bằng hình thức phân tích điểm chức năng từ quan điểm cũng như yêu cầu của người dùng.

Có thể thấy, phần mềm (Software) ngày nay đóng vai trò không thể thiếu, giúp tối ưu hóa công việc và nâng cao chất lượng cuộc sống. Hy vọng những thông tin mà MONA chia sẻ bên trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm phần mềm là gì, các loại phần mềm phổ biến để vận dụng vào cuộc sống hàng ngày và hành trình kinh doanh của bạn nhé! Chúc các bạn thành công.